Sual: Daşınmaz əmlak nədir və qiymətləndirilməsi necə aparılır?

Cavab: Daşınmaz əmlak, fiziki olaraq bir yerdə sabit olan və köçürülməsi mümkün olmayan əmlak növüdür. Daşınmaz əmlak əsasən torpaq və onun üzərindəki binalar, qurğular və digər əşyalarla təmsil olunur. Məsələn, evlər, ofislər, ticarət mərkəzləri, torpaq sahələri və s. daşınmaz əmlak növləridir.

Daşınmaz əmlakın qiymətləndirilməsi bir neçə əsas mərhələdən ibarətdir və bu, müxtəlif amilləri nəzərə alır. Qiymətləndirmə prosesində əsasən aşağıdakı amillər nəzərə alınır:

1. Əmlakın xüsusiyyətləri: Daşınmaz əmlakın ölçüsü, yerləşdiyi yer, strukturu, yaşının vəziyyəti və digər xüsusiyyətləri qiymətləndirilir. Məsələn, əmlakın tikinti materialları, otaqların sayı və funksional xüsusiyyətlər qiymətə təsir göstərir.
2. Yer və mövqeyin qiymətləndirilməsi: Daşınmaz əmlakın yerləşdiyi coğrafi mövqe də qiymətləndirmədə mühüm rol oynayır. Məsələn, şəhər mərkəzində yerləşən əmlakın qiyməti, şəhər kənarında və ya kənd ərazilərində yerləşən əmlakdan daha yüksək ola bilər. Ətraf mühit, yol qovşaqları, sosial infrastrukturlar (məsələn, məktəblər, ticarət mərkəzləri) qiymətə təsir edir.
3. Bazar yanaşması: Daşınmaz əmlakın bazarda olan oxşar əmlakların qiymətləri ilə müqayisə edilərək müəyyən edilir. Bu, müqayisə metodu adlanır və əmlakın qiymətini müəyyənləşdirən əsas amillərdən biridir.
4. Gəlir yanaşması: Əgər daşınmaz əmlak kiraya verilməklə gəlir gətirirsə (məsələn, kommersiya obyektləri və ya yaşayış binaları), bu zaman əmlakın gəlir potensialı da qiymətləndirilir. Gəlir üsulunda əmlakın gətirəcəyi gəlir nəzərə alınır.
5. Xərclər yanaşması: Bu metodda, əmlakın tikilməsi üçün tələb olunan xərclər və mövcud vəziyyət nəzərə alınır. Yəni, əmlakın təmir edilməsi və ya yenidən tikilməsi ilə bağlı xərclər qiymətləndirilir.

Qiymətləndirmə mütəxəssisləri (kəmiyyət qiymətləndiriciləri) və ya daşınmaz əmlak üzrə peşəkar qiymətləndiricilər tərəfindən bu amillər nəzərə alınaraq qiymət müəyyən edilir. Qiymətləndirmə prosesi bazarda alıcı və satıcıların mövqeyini anlamağa, eləcə də investisiya qərarları verməyə kömək edir.

Sual: Tarix, mədəniyyət və təbiət abidələrinin qiymətləndirilməsi necə başa düşülür?

Cavab: Tarix və mədəniyyət abidələrinin qiymətləndirilməsi, bu abidələrin tarixi, mədəni və elmi dəyərinin müəyyən edilməsi və qorunması prosesidir. Bu qiymətləndirmə həm də onların gələcək nəsillərə çatdırılmasının əhəmiyyətini vurğulayır. Qiymətləndirmə aşağıdakı sahələri əhatə edir:

-tarixi dəyər, mədəni dəyər, memarlıq və sənət dəyəri, arxeoloji dəyər, ekoloji və sosial dəyər, turizm potensialı

Sual: Kreditor və debitor borclar, həmçinin digər borcların qiymətləndirilməsi necə aparılır?

Cavab: Kreditor borcları, şirkətin aldığı mal və xidmətlər üçün ödəməli olduğu məbləğləri təmsil edir. Bu borcların qiymətləndirilməsi aşağıdakı amillərə əsaslanır:

• Müddət: Kreditor borclarının vaxtı keçməmiş və ya ödənilməsi tələb olunan borcların qiymətləndirilməsi. 
• Qiymətləndirmə: Kreditor borcları müvafiq müqavilə və ya ödəniş şərtləri əsasında, ümumiyyətlə nominal dəyəri ilə qiymətləndirilir. 
• Hesablama: Kreditor borclarının ümumi məbləği, ödəniş tarixləri və faiz dərəcələri nəzərə alınaraq hesablama aparılır.

2. Debitor Borcları (Receivables)

Debitor borcları, şirkətin mal və xidmət satışından əldə etməli olduğu məbləğləri təmsil edir. Onların qiymətləndirilməsi prosesi də çox vacibdir:

• Hesablama: Debitor borcları, ödənişlər gözlənilən müddətə görə qiymətləndirilir. 
• Risklər: Əgər şirkət debitor borclarının tam ödəniləcəyinə şübhə edirsə (məsələn, müştərinin ödəmə qabiliyyəti ilə bağlı risklər varsa), bu borcların qiymətləndirilməsi aşağı salına bilər. 
• Ağırlıq: Əgər debitor borclarının müəyyən bir hissəsi şübhəli sayılırsa, bu hissə üçün rezerv yaradılır. Bu, adətən “şübhəli borcların ehtiyatı” olaraq tanınır.

3. Digər Öhdəliklər

Bunlar şirkətin fəaliyyətinə aid olan digər maliyyə öhdəlikləridir ki, bunların qiymətləndirilməsi aşağıdakı kimi həyata keçirilir:

• Öhdəliklərin müddəti: Hər bir öhdəliyin müddəti və ödəniləcək vaxtı qiymətləndirilir.
• Müqavilə şərtləri: Digər öhdəliklərin qiymətləndirilməsində, öhdəliyin şərtləri, ödənişin vaxtı və qiyməti nəzərə alınır.
• Qiymət dəyişiklikləri: İstənilən qiymət dəyişiklikləri (məsələn, inflyasiya, faiz dərəcələri) qiymətləndirilərkən nəzərə alınmalıdır.

4. Hesabatlılıq və Audit

Kreditor və debitor borcları, həmçinin digər öhdəliklər, mühasibatlıq hesabatlarında düzgün şəkildə əks etdirilməlidir. Hesabatlarda bu borcların və öhdəliklərin nə vaxt ödəniləcəyi, hansı şərtlərlə olduğu, həmçinin hər hansı bir riskin olub-olmaması göstərilməlidir. Audit zamanı isə, bu qiymətləndirmələrin düzgünlüyü və şəffaflığı yoxlanılır.

Kreditor borcları, şirkətin aldığı mal və xidmətlər üçün ödəməli olduğu məbləğləri təmsil edir. Bu borcların qiymətləndirilməsi aşağıdakı amillərə əsaslanır:

Sual: Risklərin qiymələndirilməısi nədir?

Cavab: Risklərin qiymətləndirilməsi, hər hansı bir təşkilatın və ya layihənin potensial risklərini müəyyən etmək, qiymətləndirmək və prioritetləşdirmək üçün istifadə olunan bir prosesdir. Bu, qərar qəbul etmə və idarəetmə proseslərində vacibdir, çünki bu, resursların səmərəli şəkildə idarə olunmasına və risklərin azaldılmasına kömək edir.

Sual: Müəssisələrin qiymətləndirilməsində əsas nələrə üstünlük verilir:

Cavab: Müəssisələrin qiymətləndirilməsində bir neçə əsas amilə üstünlük verilir. Bu amillər müəssisənin dəyərinin doğru şəkildə müəyyənləşdirilməsi üçün çox vacibdir. Əsas faktorlardan bəziləri bunlardır:

1. Maliyyə Nəticələri və Səmərəliyi:

• Gəlirlər, mənfəət marjaları, xərclər və borc vəziyyəti kimi maliyyə göstəriciləri müəssisənin dayanıqlı və gələcəkdəki gəlirlərini proqnozlaşdırmaqda əsas rol oynayır.
• Təhlil olunan dövr üçün balans, qazanc və pul axını hesabatları qiymətləndirilir.

1. Bazar Payı və Rəqabət Üstünlüyü:

• Müəssisənin fəaliyyət göstərdiyi bazar və onun bazar payı, rəqiblərə nisbətən üstünlükləri, məhsul və xidmətlərinin bazarda tanınmsı mühüm əhəmiyyət kəsb edir.
• Şirkətin gələcəkdə bazar dəyişikliklərinə uyğunlaşma qabiliyyəti də nəzərə alınır.

1. İdarəetmə və İnsan Resursları:

• Şirkətin rəhbərliyi və menecment komandası, onların strateji qərarları qəbul etmək bacarığı və idarəetmə təcrübəsi qiymətləndirilir.
• İnsan resurslarının keyfiyyəti və əmək məhsuldarlığı da çox vacibdir.

1. Aktivlər və Resurslar:

• Maddi və qeyri-maddi aktivlər (məsələn, daşınmaz əmlak, patentlər, ticarət nişanları) qiymətləndirilir.
• Müəssisənin resurs bazası, texnoloji infrastrukturu və məhsul innovasiyaları da vacibdir.

1. Gələcək Potensial və Risklər:

• Müəssisənin gələcək inkişaf potensialı, yeni bazarlara daxil olma imkanları, təchizat zənciri və əməliyyat effektivliyi qiymətləndirilir.
• Eyni zamanda, biznesin üzləşə biləcəyi potensial risklər (iqtisadi, hüquqi, texnoloji) və bu risklərin idarə edilməsi qabiliyyəti də nəzərə alınır.

1. Sənaye və İqtisadi Faktorlar:

• Müəssisənin fəaliyyət göstərdiyi sektorun vəziyyəti, sahənin böyümə sürəti, tənzimləmə siyasətləri və iqtisadi dəyişikliklər də qiymətləndirilir.

Bu amillər ümumilikdə müəssisənin real dəyərini müəyyənləşdirmək üçün əsas faktorlardır və qiymətləndirmə metodları (məsələn, gəlir yanaşması, aktiv yanaşması, müqayisəli yanaşma) bu amilləri əhatə edərək tətbiq olunur.

Sual: Xidmətlərin qiymətləndirilməsi deyəndə nə başa düşülür?

Cavab: Xidmətlərin qiymətləndirilməsi, bir xidmətin keyfiyyətini, dəyərini və istifadəçi məmnuniyyətini ölçmək və təhlil etmək prosesidir. Bu qiymətləndirmə xidmətin nə dərəcədə effektiv və faydalı olduğunu, həmçinin müştəri tələblərinə nə qədər cavab verdiyini müəyyən etməyə kömək edir.

Xidmətlərin qiymətləndirilməsi bir neçə aspekti əhatə edə bilər:

1. Keyfiyyət: Xidmətin nə qədər keyfiyyətli və peşəkar şəkildə təqdim edildiyi.
2. Müştəri məmnuniyyəti: İstifadəçilərin xidmətlə bağlı olan ümumi təcrübələri və məmnuniyyət səviyyələri.
3. Qiymət / Dəyər nisbəti: Xidmətin təqdim etdiyi dəyər ilə ödənilən qiymətin uyğunluğu.
4. Effektivlik və məhsuldarlıq: Xidmətin nə dərəcədə sürətli, düzgün və səmərəli olduğu.
5. İnnovasiya: Xidmətin yeni və yaradıcı yanaşmalarla təkmilləşdirilməsi.

Bu qiymətləndirmə prosesləri müştəri rəyləri, sorğular, müstəqil qiymətləndirmə şirkətləri və digər analitik vasitələrlə həyata keçirilə bilər. Həmçinin bu qiymətləndirmə xidmətlərin təkmilləşdirilməsi və inkişafı üçün əsaslı məlumat verir.

Sual: Təbii sərvətlərin qiymətləndirilməsi necə aparılır?

Cavab: Təbii sərvətlərin qiymətləndirilməsi bir neçə mərhələdən ibarət olan kompleks bir prosesdir. Bu qiymətləndirmə həm iqtisadi, həm də ekoloji aspektləri nəzərə alır və aşağıdakı əsas mərhələlərə bölünə bilər:

1. Sərvətin Təsnifatı və İdentifikasiyası: İlk növbədə təbii sərvətlərin növü müəyyən edilir. Bu, torpaq, su, meşə, minerallar, enerji mənbələri, biomüxtəliflik və s. ola bilər. Hər bir sərvətin xüsusiyyətləri və istifadəsi müəyyənləşdirilir.
2. Resursların Təsnifi və Mövcudluğu: Resursların miqdarı və keyfiyyəti təhlil olunur. Məsələn, bir mədən yatağının həcmi, meşənin sahəsi, su mənbələrinin axını və s. Bu mərhələdə həmçinin sərvətlərin bərpası və ya təkrar istifadəsi imkanı da nəzərə alınır.
3. Ekoloji Dəyərləndirmə: Sərvətlərin ekosistemə və bioloji müxtəlifliyə təsiri qiymətləndirilir. Təbii sərvətlərin istismarı zamanı ekoloji tarazlığın pozulmaması üçün tədbirlər görülməlidir.
4. İqtisadi Dəyərləndirmə: Təbii sərvətlərin bazar dəyəri təhlil edilir. Bunun üçün müxtəlif yanaşmalar mövcuddur, o cümlədən bazar qiymətləri, diskontlaşdırılmış nağd axınları (DCF) və ya analoji sərvətlərin qiymətləri. Təbii sərvətlərin qiymətləndirilməsində gələcəkdəki faydalar da nəzərə alınır.
5. Sosial və Mədəni Dəyərləndirmə: Təbii sərvətlərin istifadəsinin cəmiyyətə təsiri də qiymətləndirilir. Bu, yerli icmaların iqtisadi və sosial rifahına, iş yerlərinə, gəlirə və mədəni irsə olan təsirləri əhatə edir.
6. Hüquqi və Siyasi Aspektlər: Təbii sərvətlərin qiymətləndirilməsi prosesində müvafiq qanunlar və normativ hüquqi aktlar da nəzərə alınır. Məsələn, sərvətlərin dövlət mülkiyyəti və ya özəl mülkiyyət olması, mühafizə olunan ərazilərin olması və s. hüquqi çərçivələr qiymətləndirilir.
7. Risk və Qeyri-müəyyənlik Analizi: Təbii sərvətlərin qiymətləndirilməsi zamanı risklər (təbiət hadisələri, bazar dəyişiklikləri, siyasi qeyri-sabitlik və s.) və qeyri-müəyyənliklər də nəzərə alınır. Bu, gələcəkdə sərvətin dəyərinin dəyişməsinə təsir edə biləcək amilləri müəyyən etməyə kömək edir.

Bu mərhələlər vasitəsilə təbii sərvətlərin qiyməti yalnız bazar dəyəri ilə deyil, həm də ekoloji, sosial və hüquqi aspektlər nəzərə alınmaqla qiymətləndirilir.

“Digər qiymətləndirmə obyektləri” deyəndə nə başa düşülür?

Cavab: "Digər qiymətləndirmə obyektləri" ifadəsi müxtəlif sahələrdə istifadə oluna bilər, məsələn, təhsil, iqtisadiyyat, biznes və s. Burada qiymətləndirmə obyektləri dedikdə hansı sahəyə aid olduğunu aydınlaşdırmaq faydalı olardı. Ümumilikdə, qiymətləndirmə obyektləri aşağıdakı şəkildə qruplaşdırıla bilər:

• Təhsil sahəsində qiymətləndirmə obyektləri:

•  * Şagirdin və ya tələbənin bilik və bacarıqları
   * Tədris proqramları və dərsliklər
   * Təhsil müəssisələrinin fəaliyyətləri və nəticələri
   * Müəllimlərin fəaliyyəti və pedoqoji yanaşmalar
  

• Biznes və iqtisadiyyatda qiymətləndirmə obyektləri:

•  * Şirkətlərin maliyyə vəziyyəti (gəlir, xərc, qazanc)
   * İqtisadi göstəricilər (Böyümə nisbəti, inflyasiya, işsizlik)
   * Məhsul və xidmətlərin keyfiyyəti
   * Bazardakı rəqabət vəziyyəti
  

• Sosial sahədə qiymətləndirmə obyektləri:

•  * Cəmiyyətin inkişaf səviyyəsi (təhsil, səhiyyə, həyat səviyyəsi)
   * İctimai xidmətlər (nəqliyyat, sosial yardım, hüquq-mühafizə)
   * Ailə və sosial münasibətlərin sağlamlığı
  

• Və sair mülki-hüquqi obyektlər.